Añas tukusqa warmi - III

“Cipriano, warmich kankiman? Imatach manchakunkiman? Chay wakamuchana wasipiqa quri qullqi pakasqam-ari. Pitach manchakunkiman? Inquisiciónqa kaymanta karupim kachkan, tukuy imapas kaymanta karupim kachkan. Mana ñam conventopichu tiyachkanki. Mana ñam padrechu kanki. ‘Expósito kaspapas qapaq huiracochap churinmi kani’ ñispa ñiqmi kanki. Chayhinaspapas wakcha kachkanki; sacerdote kayta munaptiykipas manam ‘allitaqmi’ ñisurqankichu. Ichá ‘mestizo kanki’ sunqunpi ñispach mana munasurqankichu. Qammi wakcha kanki. Ñuqapasmi wakcha kani. Wawayuq kaspari imahinataq kawsachisaq? Expósitoch waway kanqa? Ñam ñispa ñirqayki: ‘kunan tuta chay indio hechicerokuna chay ñawpa muchanawasipi tantanakunqaku; wakakunap pakasqa quri qullqinta maskanqaku; chayta María la brujam willawarqan. Churiyki qapaq runa kananta munaspaqa qampas chay indiokunawan wakilla rinki.”
“Maríam chiqnisunki. Imaraykuch chiqanta willasurqanki? Ichapas Inquisiciónpa taripasqa kanaykita wataywasipi churaytukunaykitapas munan.”
“Manam chiqanchu. Manchawanmi. Payayqa sevillanam karqan. Chayraykum ‘Isabel la Sevillana’ ñispa ñiwaqku. Mana yana warmihina rikchaq kaptiypas Angolamantapasmi machuyqa hamurqan. Ñuqapasmi payhina paqtalla pakasqa yachasqanta yachakurqani. Manam ñuqamanta secretokunata yallinta unanchanchu.”
“Imapaqtaq chaqay indiokunawan tantanakusaq? Imahinataq yachanki chay raqay wasipi ñawpapacha wakakunaman qusqa quri qullqi pakasqata? Chaqay yana bruja María chaytachu ñisurqanki? Llulla simitam rimarqan!”
“Cipriano, ñiway! Imaraykutaq manchakunki? Atimusquyta musqurqankichu? Mana riqsisqa imatapas tutayaptin rikurqankichu? Ñiway!”
“Tutallaraq kaptinmi wasimanta lluqsispa sacha-sacha ukuman yaykurqani ispayta munaspa. Chayhinam manaraq ispayta qallarispari waqakuq warmi simihinata uyarirqani. Manchakurqani. Mana pi warmitapas rikurqanichu. Qayllaypi huchuylla añasqa tiyarqan. Rikuwaspapas manataqmi ayqirqanchu. Yallinraq qawawaspa tiyachkarqan ‘yanapaway!’ ñiqhina. Manchaymanta ispayta qunqarispa wasiman kallpaspa kutimurqani. Imataq chayqa? Ima chikimanchá chayayman? Hamutapuwayta atinkichu?”
“Manam iñiypaqchu! Añaspa manchachisqanchu kanki? Chiqanmi, añaspa ispasqan ispasqaykita yallichinman! Manam qarichu kanki. Churiyki ñuqanchikhina wakcha kananta munankichu? Riytaq chay machu indiokunawan tantanakuq. Paykunawan wakilla quchumasiyki Marcelom kanqa. Paytaqmi mana añasmanta manchakunchu. Riytaq!”

“Yaw Marcelo, indio kaspapas manachu apuskiykikunap aynikapusqanta manchakunki? Imahinataq yachanki wañuq kuraka wakap quri qullqinta ñawpa muchanawasipi pakakusqanta?”
“Tukuy hinantin llaqtamasiymi chayta yachanku. Ichaqa manam yachankuchu maypich chay pakasqa quri qullqi churasqata. Pamparqanchu, huk rumiwan wichqasqa uchkupi churarqanchu? Chayta maskaspam tarisunchik.
“Chay raqay wasipirich ichapas Supaypa tiyanan. Manam haykappas Supayqa quri qullqinta yanqalla ñuqanchikman quwasunchu. ‘Animaykita quway!’ ñispa mañawasun.”
“Mañawachun! Tukuyninchik kanan cristiano kanchik. Imaraykutaq supay tukusqa ñawpapacha wakanchikta Ukupachapi muchuq apuskinchiktapas manchachwan? Machuymi kuraka karqan. Ichaqa wakcham kani. Tukuy llaqtamasiykunari ‘wiñay machasqa mana yupa runam kanki’ ñispa asipayawachkan. Wawqiyqa yayaypa astawan munasqan kaspa wasiyuq chakrakunayuq tukuy ima haykayuqmi. Imapaqtaq apuskiypa qurinta mana maskaymanchu? Supay animayta mañaspaqa wañusqaymanta paywan wakilla Ukupachaman pusawachuntaq! Qamri imaraykutaq manchakunki? Cristianom kanki, apuskiykikunapas tukuy hinantin cristianom karqanku. Ñiway, ichapas pakallapi judeo kankiman!. Manam manam, ama piñariychu!. Asillaypaq chayta ñirqani. Utqa risuntaq. Chay llaqtamasinchik qurita tarispaqa ima hayka chaniyuqtapas apakunqaku ñuqanchikpaqri mana imatapas saqirispa.”

Añas tukusqa Catalinaqa llaki-llakispam yurakunap chawpinpi purikuchkarqan. Ñam yarqaymanta wañuspam tukuy imatapas mikuyta yachakurqan. Allillamantam yaqa runa kasqantaqa qunqarichkarqan. Tianpa chuqllunpiri miski kurukunata maskachkarqan. Tuyllari tíanpa chakranpi saram waqllichisqan. Chaymi Catalinap tíanqa allqunwan hamurqan chakra waqllichiq añasta wañuchiyta munaspa. Catalinaqa “tíay tíay” ñispam waqyaspa rikurirqan. Mana riqsispam tíanqa allqunta kacharirqan. Mancharispam Catalina millay asnaq ispayninta allqup ñawinñiqman kacharirqan. Chaymi wak-wak ñispa allquqa tuylla mitikarqan. Chaymi Catalinaqa tíanpa chakranmanta lluqsispa karuman chiqachakuspa mitikarqan. Waqaspari mana samaspa kallpachkarqan. Runap kawsayninpim Catalinaqa ñukñu asnaykunawan kamarisqa yakullawan ukunta miskichikuq. Kikinpa tíanta mitikachinanpaqmi chay wañuy millay asnaq ispayninta kacharisqanmanta pinqakurqan. “Ñam añas kani” ñispam waqaspa ripurqan. Chaymantari yaqa pacha yuraqyaptinmi huk runap muyanman yaykumuspa warmihina waqayta qallarirqan. Chayhina waqaptinri muyayuq runaqa wasinmanta lluqsimuspa hatun sachap qipanman hamurqan ispayta munaspa. Warmip waqasqanhinata uyarirqan. Manam pipas chaypi karqanchu. Maymantam chay warmip simin hamurqan, chaymanmi chiqachakurqan. Qunqayllamanta huchuylla añasta rikurqan. “Qamchu waqachkanki? Imatam ñiyta munawachkanki?” Rimaptinmi mana añasta manchachirqanchu. Yallinraqmi kusichiqhina karqan. Mana ñam waqarqanchu. Aslla pachamantari wasinman kutirispa yaykurqan. Catalinaqa tukuy punchaw muyapi suyachkarqan. Chisiyaptinmi ñataq chay runaqa muyanman yaykumurqan. Muruta pallayta qallarirqan. Ñataq añasta rikurqan. Añasman qawaykuspari mana piñarispa waqyarqanchu. Yallinraqmi miski simiwan “pim kanki?” ñispa tapurqan. Chayhina tapuptinmi Catalinaqa mana rimayta atispa mana imatapas willarqanchu. Chaymantari runaqa wasinman yaykurirqan. Aslla pachamantam ñataq wasinmanta lluqsimurqan. Warminri muyanpa punkunkama qatispa hatun kunka qaparichkarqan. Catalina pakakusqa runap ripunanta suyachkarqan. Chaymi warmi sapallan qipariptin Catalinaqa ispayninta kacharispa warmip ñawinman chiqachachirqan. Chay warmim “ñakasqa añas” ñispa utqalla wasinman yaykurqan. Hinaptinri Catalinaqa muyamanta mitikaspa kallpaspa chay runap yupinta rirqan.