Chuqi Amaru - V

Tutayaptin mana puñuyta atirqanichu. “Pich kaypi chapawachkanman” ñispa yuyarqani. Ichapas ñataq chay kikin hatunkaray sayñatayuq runa rikurimunman. Manchakurqanim. Chaymi qayllaypiqa wanquyruhina

unyayta53
uyarirqani. Mayqin wakach mayqin
willkach54
kay machaypi ñuqawan wakilla tiyanman? Manachuch supay kanman. Ima supaychá aswan hawcha chay Inquisiciónpi hawcha curakunamanta kanman?
“Rikuwaqniy hamurqankichu?” ñiq miski simita uyarirqani.
Sipaspa siminchu kanman? Manam pitapas qayllaypi rikurqanichu.
“Yuyariwankichu? Maqawisap warminmi kani. Imahina wañusqayta uyarispas anchata llakichkarqanki. Kanan kay machaypi qusaywan tiyakuni” ñispa miski simiqa ñirqan.
“Maypim kanki?” ñispam qayarqani.
Athaq55
, manam rikuwayta atinkichu.
Kanan56
mana ñam hankachu kani, yallinraqmi ancha sumaq warmi kani” ñispam ñirqan takiqhina.
Qunqayllamantam machaypiqa chiri wayra pukurirqan. Humpispam upallarqani.
Ati musquychuch57
kanman? Manchaymantachu utichkarqani?
“Mana Maqawisap warminchu kanki” ñispam qaparirqani. “Payqa manam kay machaypi wañurqanchu, San Damián llaqtapitaqmi pampasqa karqan.”
Sipaspa siminqa asirirqan.
“Pampasqaymanta pachallapi llaqtamasiyqa allpamanta surquwaspa kay machayman apamuwarqanku qusaypa tukuy iman haykantapas waqaychanaypaq.
Imapaqtaq kaypi ñuqaykuwan tiyanki? Kuyapayaq sunquyuq kasqaykita yachani.
Ñuqaykutaq manam imatapas rurasqaykichu. Kaypim qasi-qispilla tiyanki. Qusayqa aswa kukawan as-asllata munaspallam mañasunki. Ñam ripusaq.”
Chayñispapachallapim chay ánimaqa asirispa chinkaripurqan.

Qayantinri ancha tutallamanta machaymanta lluqsirqani. Kullupi tiyaykuspa suyachkarqayki.
“Payman tukuy chay kasqata willakusaq; ima chay rikusqaytapas uyarisqaytapas unanchachiwanqa” ñispam yuyarqani.
Rimasqayta uyarispam piñakuqhina tukurqanki. “Puñuchkaptiyki ati musquyqa hapisurqanki. Manam imapas kay machaypi tiyanchu. Manaraq chay hanka sipas wañuptin ñam padre de Ávila confesionninta uyarispa ayantaqa San Damiánpa iglesianpi pampachirqan.”
“Manam, manam chayhinachu karqan” qaparispam ñirqayki. “Manaraq puñuspam sipaspa siminta uyarirqani. Ñawpaqllataqmi machaypa ukunmanta chiri wayra pukurimurqan. Wanquyruhina unyaypas rinriykama chayamurqan. Ñuqam kay machaypiqa wakakunap tukuy iman haykanpas waqaychasqa kaqta yachani. Qanimpa yaqa chawpituta chayaptin huk machukuna payakunawan kay kanchaman hamurqanku, chaymantari kanchap chawpinpiqa takispa qachwarqanku. Chaymi plazap chawpinpi hatun rumisawaman aswata hicharqanku. Mana kaypi waka tiyaptinqa imaraykuch chayhinata rurankuman?”
Ancha millaysapa simiwan ñiwarqanki: “manataqmi kaypi qiparinkichu; imaraykutaq mana quñiq
sachakitiman58
chiqaychakuspa anchurinkichu? Chay Antikitipiqa manataqmi curakunapas Inquisiciónpa hucha taripaqninkunapas tiyanchu. Qawmiwa qamta kaypi tarispaqa chayhina rimasqayki simitapas uyarispaqa tukuyta padreman willanman. Padrepas muchuchisunkiman ñakarichisunkiman ‘willawaytaq: pikunam chay wakamuchaqkuna? pitaqmi chay machayman pusasurqanki?’ ñispa qaparipayaspa tapusunkiman. Kananqa ripuytaq! Manam kaypi qiparinayki
yachakapusunkichu59
.”
Chay simita qaparispam anchurirqanki putikuqta saqiriwaspa.


  1. unyay producir un murmullo como de abejas, o de gente
  2. willka frecuentemente un ser humano a quien se atribuye un valor sagrado; el santuario o territorio asociado a dicho ser sobrenatural
  3. athaq suspiro expresando un sentimiento de lástima; grafía que aparece en los textos coloniales; el valor fonético de no puede ser averiguado
  4. kanan = kunan ahora
  5. ati musquy sueño nefasto
  6. kiti región
  7. yachakapun < yachakupun impersonal ser posible, autorizado (con potencial: casaranaykita mana yachakupusunkichu no podrás casarla)